区西飞第二小学“赴兵马俑、游华清池”开展研学活动
| Mjanmar-samband-ie | |
 Pyidaunzu Thanm?da My?ma Nainngandaw | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Tjóes?ngur: Kaba Ma Kiey | |
.svg)
| |
| H?fueborg | Naypyidaw |
| Opinbert tungumál | búrmíska |
| Stjórnarfar | Tingóháe lyeveldi; herforingjastjórn
百度 通过理论创新不同范式的比较研究，强调集成创新在理论整合和体系架构中的价值和意义。
|
| Forseti | Min Aung Hlaing (starfandi) |
| Fors?tisráeherra | Min Aung Hlaing |
| Sjálfst?ei | |
| ? frá Bretlandi | 4. janúar, 1948 |
| Flatarmál ? Samtals ? Vatn (%) |
39. s?ti 676.578 km2 3,06% |
| Mannfj?ldi ? Samtals (2017) ? Téttleiki byggear |
26. s?ti 53.582.855 76/km2 |
| VLF (KMJ) | á?tl. 2019 |
| ? Samtals | 355 millj. dala (51. s?ti) |
| ? á mann | 6.707 dalir (128. s?ti) |
| VTL (2019) |  0.583 (147. s?ti)
|
| Gjaldmieill | kjat (MMK) |
| Tímabelti | UTC+6:30 |
| Tjóearlén | .mm |
| Landsnúmer | +95 |
Mjanmar (búrmíska: ??????), einnig tekkt sem Búrma, er land í Sueaustur-Asíu. Tae á landam?ri ae Altyeulyeveldinu Kína í noreri, Laos í austri, Taílandi í sueaustri, Bangladess í vestri og Indlandi í norevestri. Tae liggur ae Andamanhafi í sueri og Bengalflóa í vestri. Mjanmar er st?rsta landie á meginlandshluta Sueaustur-Asíu og tae 10. st?rsta í Asíu. árie 2017 voru íbúar um 54 milljónir. H?fueborg landsins er Naypyidaw en Jangún (Rangún) er st?rsta borgin.
Meeal menningarsamfélaga sem hafa risie í Mjanmar eru Pyu-borgríkin í noreri tar sem íbúar t?lueu tíbetóbúrmísk mál, og Mon-ríkin í Neera-Búrma. á 9. ?ld fluttust Bamarar í árdal Irrawaddy, og eftir stofnun Pagan-ríkisins á 11. ?ld vare búrmíska ásamt Theravada-búddisma smám saman ríkjandi í landinu. Pagan-ríkie féll vie innrásir Mongóla og nokkur sm?rri ríki ureu til. á 16. ?ld sameinaei Taungoo-veldie tessi ríki og landie vare um stutt skeie st?rsta keisaraveldie í s?gu Sueaustur-Asíu. Snemma á 19. ?ld ríkti Konbaung-veldie yfir tví landsv?ei sem síear vare tekkt sem Búrma, auk Assam og Manipúr. Breska Austur-Indíafélagie náei v?ldum í Mjanmar eftir trjú stríe Bretlands og Búrma á 19. ?ld og landie vare bresk nylenda. Landie fékk sjálfst?ei árie 1948. Eftir valdaránie í Búrma 1962 tók vie herforingjastjórn Sósíalistaflokks Búrma.
Lengst af eftir ae landie fékk sjálfst?ei hafa hin fj?lm?rgu tjóearbrot sem byggja landie átt í langvinnum át?kum sín á milli. á sama tíma hafa Sameinueu tjóeirnar og fleiri altjóelegir eftirlitsaeilar bent á margvísleg kerfisbundin mannréttindabrot í landinu. árie 2011 var herforingjastjórnin formlega leyst upp í kj?lfar tingkosninga 2010 og borgaraleg stjórn tók vie v?ldum. á sama tíma var pólitískum f?ngum, eins og stjórnarandst?euleietoganum Aung San Suu Kyi, sleppt úr haldi. Tetta vare til tess ae b?ta samskipti Mjanmar vie ?nnur ríki og dró úr vieskiptatvingunum. Stjórn Mjanmar og herinn hafa hins vegar verie gagnrynd fyrir ofsóknir gegn minnihlutahópum í landinu og h?re viebr?ge vie mótm?lum og át?kum trúarhópa. í kosningunum 2015 vann flokkur Suu Kyi meirihluta í báeum deildum. Her Mjanmar hélt tó miklum v?ldum í landinu og árie 2021 framdi hann valdarán gegn borgaralegri stjórn Aung San Suu Kyi.
Mjanmar er aeili ae Leietogafundi Austur-Asíuríkja, Samt?kum hlutlausra ríkja, ASEAN og BIMSTEC, en er ekki hluti af Breska samveldinu. Landie er aueugt af jaei og eealsteinum, olíu, jaregasi og ?erum jareefnum. Mjanmar byr líka yfir miklum endurnyjanlegum orkulindum; landie á mestu m?guleika til framleieslu sólarorku af ?llum ríkjum á Stór-Mekongsv?einu. árie 2013 var landsframleiesla ae nafnvirei 56,7 milljarear dala. Tekjubilie í Mjanmar er mee tví mesta sem gerist í heiminum, tar sem stórir hlutar efnahagslífsins eru undir stjórn stueningsmanna herforingjastjórnarinnar. Samkv?mt Vísit?lu um tróun lífsg?ea árie 2019 var Mjanmar í 147. s?ti af 189.
Heiti
[breyta | breyta frumkóea]Nafn landsins hefur verie umdeilt, sérstaklega í upphafi 21. aldar, vegna ós?ttis um pólitískt l?gm?ti tess ae taka Mjanmar fram yfir Búrma.[1][2] B?ei heitin eru dregin af sama oreinu, gamla búrmíska heitinu Myanma eea Myamma, sem vísar til Bamara, st?rsta tjóearbrotsins í landinu. Uppruni heitisins er óviss.[3] Algeng altyeuskyring er ae tae sé dregie af Brahma Desha eftir hindúagueinum Brama.[4]
árie 1989 ákvae herforingjastjórnin ae breyta opinberlega m?rgum enskum útgáfum á n?fnum sem mátti rekja til nylendutímans eea fyrr, tar á meeal nafn landsins sjálfs: Búrma vare Mjanmar. Nafnabreytingin var og er umdeild.[5] Margir stjórnarandst?euhópar og minnihlutahópar nota heitie Búrma áfram vegna andst?eu vie herforingjastjórnina og l?gm?ti nafnabreytingarinnar.[6]
Sk?mmu eftir ae hún tók vie v?ldum í apríl 2016, sagei Aung San Suu Kyi um nafnabreytinguna: ?tie ráeie tví, tví tae er ekkert í stjórnarskrá landsins sem skyldar fólk til ae nota eitt heiti umfram annae“. Hún hélt áfram, ?ég nota oft Búrma tví ég er v?n tví, en tae tyeir ekki ae ég krefjist tess ae aerir noti tae. Og ég mun leggja mig fram um ae segja Mjanmar vie og vie svo ?llum líei vel.“[7]
Opinbert fullt heiti landsins er ?lyeveldi bandalags Mjanmar“ (???????????????? ?????????????????, Pyihtaungsu Thamada Myanma Naingngantaw, [pjìdà??z? θà?m?da? mj?mà nà???à?d??]). L?nd sem vieurkenna ekki opinbera heitie notast vie ?bandalag Búrma“ í staeinn.[8] á ensku er landie ymist kallae Burma eea Myanmar. Heitie Burma hefur verie notae í ensku frá tví á 18. ?ld, en nú er algengara ae enskum?landi fj?lmielar notist vie Myanmar. í ?erum málum er misjafnt hvort heitie er notae.
Saga
[breyta | breyta frumkóea]á fimmtu ?ld fyrir Krist var stofnae konungsríki í torpinu Tagaung sem er vie efri hluta Irawadi-fljóts, um 160 km norean núverandi Mandalay. Tar ríktu fimmtíu konungar af s?mu ?tt tar til Tatarar réeust inn í landie úr noreri og l?geu tae undir sig. Tá flúei afkomandi síeasta konungsins sueur til Sri Khettara og stofnaei nytt konungsríki meeal Pyu-?ttbálksins. á svipueum tíma kom fólk af tjóeflokki Mon-Kmera (annaehvort kallae Mon eea Talaing (hindí: Telegana)) frá Indlandi og settist ae í óshólmum Irawadi. Tetta fólk flutti mee sér búddatrú.
á fyrstu ?ld fyrir Krist komst konungsríki Pyu undir stjórn Mon. Fr?ndi 27. Pyu-konungsins safnaei saman fólki af Pye ?ttbálki og leiddi í tólf ára g?ngu til Pagan, tar sem annae fólk af ?ttbálki Pyu hafei sest ae. Tar vare hin fr?ga Paganh?feingja?tt til, en mestur konunga hennar var hinn 42. (Anawrahta) sem var vie v?ld á blómaskeiei ríkisins á 11. ?ld.
Paganríkie leie undir lok á 13. ?ld vie innrás Mongóla. Eftir innrás Mongóla skiptist ríkie upp í lítil furstad?mi. H?feingja?tt Ava sameinaei ríkie á ny og ríkti í Ava (n?rri núverandi Mandalay) árin 1364-1555. H?feingja?tt Toungoo ríkti árin 1486-1752. Tekktastur konunga hennar var Bayinnaung sem ríkti árin 1651-1681. Undir hans stjórn vare Búrma ae ?flugasta og virtasta ríki Sueaustur-Asíu. árie 1767 kom til styrjaldar vie nágrannaríkie T?land.
Toungoo-?ttin missti v?ld sín aftur til Mon-h?feingja?ttarinnar sem endurreist hafei ríki sitt í Pegu. Mon-?ttin lagei meeal annars undir sig Arakan (1785) og Manipur og Assam (1819). Mjanmarar háeu trjár styrjaldir vie Breta, 1824-26, 1852 og 1885 en t?r endueu mee ósigri Mjanmara og innlimun landsins í breska heimsveldie. árie 1886 fluttu Bretar síeasta konung Mon-?ttarinnar, Thibaw (1878-1885), til Indlands og gereu Mjanmar ae indversku héraei.
Mjanmar fékk eigin stjórnarskrá árie 1937 og var aeskilie frá Indlandi. Fimm árum síear fóru Bretar brott, sk?mmu áeur en Japanir gereu innrás í landie. Japanska hernámie stóe í fj?gur ár. Bretar hr?ktu Japani á brott 1945 og leietogi Mjanmara, Bogyoke Aung San forseti, hóf baráttu fyrir sjálfst?ei landsins. Hann var myrtur sk?mmu áeur en Mjanmar lysti yfir sjálfst?ei.
Hinn 2. maí 1962 styrei Ne Win hersh?feingi valdat?ku hersins til ae koma í veg fyrir skiptingu ríksins og settist ae v?ldum. Stjórn hans tjóenytti alla mikilv?gustu atvinnuvegi og leyfei aeeins einn stjórnmálaflokk. Herforingjastjórn styrei landinu ae meira eea minna leyti frá árinu 1962 tar til árie 2011. árie 1988 ureu mikil mótm?li gegn herforingjastjórninni sem voru brotin á bak aftur. Herinn gaf ae lokum upp v?ld sín og tingkosningar voru fyrst haldnar árie 2010. í kosningunum árie 2015 komst lyer?eisflokkur Aung San Suu Kyi til valda en hún hafei setie í stofufangelsi eftir mótm?lin 1988.
Frá árinu 2016 hafa hrakningar Róhingja-fólks komist í hám?li og talae hefur verie um ae gagnvart tví hafi herinn stundae tjóeernishreinsanir á teim.
Herinn hrifsaei v?ldin á ny í byrjun árs 2021 en flokkur Aung San Suu Kyi vann stórsigur. Flokkurinn USDP galt afhroe en hann er tengdur hernum. Hófst mótm?laalda gegn valdaráninu og herinn skaut og drap mótm?lendur tar á meeal b?rn.
Landfr?ei
[breyta | breyta frumkóea]
Mjanmar er um 680.000 ferkílómetrar ae st?re. Landie liggur milli 9. og 29. gráeu norel?grar breiddar, og 92. og 102. gráeu austl?grar lengdar. Landie á landam?ri í norevestri ae Chittagong-umd?mi í Bangladess, og indversku fylkjunum Mizoram, Manipur, Nagalandi og Arunachal Pradesh. Noreur- og noreausturlandam?ri Mjanmar liggja ae sjálfstjórnarhéraeinu Tíbet og Júnnan í Kína. í sueri og sueaustri á tae landam?ri ae Taílandi og Laos. í vestri á Mjanmar yfir 1900 km langa strandlengju ae Andamanhafi og Bengalflóa.
í noreri marka Hengduan-fj?ll landam?rin ae Kína. Fjallie Hkakabo Razi í Kachin-fylki er h?sti tindur Mjanmar, í 5.881 metra h?e. í Mjanmar eru margir fjallgarear, eins og Rakhine Yoma, Bago Yoma, Shan-h?eir og Tenasserim-h?eir. Allir tessir fjallgarear liggja í sueur frá Himalajafj?llum og afmarka árdali triggja helstu vatnsfalla Mjanmar, Irrawaddy, Salween og Sittaung. Lengsta áin er Irrawaddy sem rennur 2.170 km út í Martabanflóa. í d?lunum milli fjallgareanna eru frjósamar sléttur. Meirihluti íbúa Mjanmar byr í árdal Irrawaddy-fljóts, milli Rakhine Yoma og Shan-h?ea.
Veeurfar
[breyta | breyta frumkóea]
Stór hluti af Mjanmar liggur á milli nyreri hvarfbaugs og miebaugs. Tae er innan monsúnbeltisins í Asíu. á strandsv?eunum er úrkoma yfir 5.000 mm á ári. Vie árósana er úrkoma um 2.500 mm á ári, meean ársúrkoma á turrlendinu í mieju landsins er innan vie 1.000 mm. Noreurhérue Mjanmar eru sv?lustu landsv?ein tar sem meealhiti er um 21 ?C. Vie strendurnar er meealhiti 32 ?C.
Stjórnmál
[breyta | breyta frumkóea]Stjórnsyslueiningar
[breyta | breyta frumkóea]
Mjanmar skiptist í sj? fylki (???????) og sj? hérue (?????????????), sem áeur voru k?llue umd?mi. Héruein eru sv?ei tar sem Bamarar, st?rsta tjóearbrot landsins, eru ríkjandi, en fylkin sv?ei tar sem ?nnur tjóearbrot eru í meirihluta. Fylkin og héruein skiptast í umd?mi sem aftur skiptast í b?jarfél?g, hverfi og torp.
Taflan mieast vie skiptinguna eins og hún var árie 2001:
| Nr. | Fylki/hérae | Umd?mi | B?jarfél?g | Borgir/ b?ir |
Hverfi | Torps- hópar |
Torp |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Kachin-fylki | 4 | 18 | 20 | 116 | 606 | 2630 |
| 2 | Kayah-fylki | 2 | 7 | 7 | 29 | 79 | 624 |
| 3 | Kayin-fylki | 3 | 7 | 10 | 46 | 376 | 2092 |
| 4 | Chin-fylki | 2 | 9 | 9 | 29 | 475 | 1355 |
| 5 | Sagaing-hérae | 8 | 37 | 37 | 171 | 1769 | 6095 |
| 6 | Tanintharyi-hérae | 3 | 10 | 10 | 63 | 265 | 1255 |
| 7 | Bago-hérae | 4 | 28 | 33 | 246 | 1424 | 6498 |
| 8 | Magway-hérae | 5 | 25 | 26 | 160 | 1543 | 4774 |
| 9 | Mandalay-hérae | 7 | 31 | 29 | 259 | 1611 | 5472 |
| 10 | Mon-fylki | 2 | 10 | 11 | 69 | 381 | 1199 |
| 11 | Rakhine-fylki | 4 | 17 | 17 | 120 | 1041 | 3871 |
| 12 | Jangúnhérae | 4 | 45 | 20 | 685 | 634 | 2119 |
| 13 | Shan-fylki | 11 | 54 | 54 | 336 | 1626 | 15513 |
| 14 | Ayeyarwady-hérae | 6 | 26 | 29 | 219 | 1912 | 11651 |
| Alls | 63 | 324 | 312 | 2548 | 13742 | 65148 |
Samfélag
[breyta | breyta frumkóea]Rangoon (Yangon) var h?fuestaeur landsins tar til 2005, en í dag er tae borgin Naypyidaw. Rangoon er st?rsta borgin mee um 5 milljónir íbúa. Aerar helstu borgir eru Mandalay, Mawlamyine og Bago. Landinu er skipt nieur í sj? fylki og sj? hérue. Fylkin fylgja nokkurn veginn tjóeernislínum í landinu. Landie er eitt tae fát?kasta í heiminum og starfa 2/3 vinnuafls í landbúnaei. Helstu tjóeernishópar eru: Búrmíar, Shan, Karen og Rakhine.
Theravada-búddismi er helstu trúarbr?gein, sem um 90% mannfj?ldans aehyllast. Minnihlutar múslima og kristinna koma tar á eftir.
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóea]- ↑ ?What's in a Name: Burma or Myanmar?“. United States Institute of Peace (enska). Afrit af upprunalegu geymt tann 19 júlí 2020. Sótt 27 apríl 2020.
- ↑ ?Should it be Burma or Myanmar?“ (bresk enska). 26. september 2007. Sótt 27 apríl 2020.
- ↑ Hall, DGE (1960). ?Pre-Pagan Burma“. Burma (3. útgáfa). bls. 13.
- ↑ Houtman, Gustaaf (1999). Mental Culture in Burmese Crisis Politics: Aung San Suu Kyi and the National League for Democracy. ILCAA. bls. 352. ISBN 9784872977486.
- ↑ Houtman, Gustaaf (1999). Mental culture in Burmese crisis politics. ILCAA Study of Languages and Cultures of Asia and Africa Monograph Series No. 33. Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa. bls. 43–54. ISBN 978-4-87297-748-6.
- ↑ Steinberg, David I. (2002). Burma: The State of Myanmar. Georgetown University Press. bls. xi. ISBN 978-1-58901-285-1.
- ↑ South China Morning Post, "What's in a name? Not much, according to Aung San Suu Kyi, who tells diplomats they can use Myanmar or Burma", 23. apríl 2016
- ↑ ?NCGUB“. National Coalition Government of the Union of Burma. Afrit af upprunalegu geymt tann 9. september 2015. Sótt 3. maí 2012.
